Klaudia Tobiasz
Włochy są niewątpliwie krajem bardzo wielokulturowym, choć zapewne niewiele osób zdaje sobie z tego sprawę. Często wyobrażamy sobie typowego Włocha jako opalonego, czarującego mężczyznę zajadającego placek pizzy. Czy jednak wszyscy mieszkańcy Włoch są tacy sami i posługują się jednym językiem? W tym artykule przekonacie się, że nie.
Podział administracyjny Włoch
Bardzo ważne w ustalaniu przyczyn włoskiej wielokulturowości jest wskazanie, w których regionach Włoch widać ją najbardziej. Włochy podzielone są na 20 regionów na które składają się: Abruzja, Apulia, Basilicata, Dolina Aosty, Emilia-Romania, Friuli-Wenecja Julijska, Kalabria, Kampania, Lacjum, Liguria, Lombardia, Marche, Molise, Piemont, Sardynia, Sycylia, Toskania, Trydent-Górna Adyga, Umbria oraz Wenecja Euganejska. Utworzone zostały w roku 1948. Podział administracyjny we Włoszech jest specyficzny, bowiem 15 regionów to regiony zwykłe, a 5 to tak zwane regiony o statusie specjalnym. Te 5 regionów to Dolina Aosty, Sardynia, Sycylia, Trydent-Górna Adyga, a także Friuli-Wenecja Julijska. W artykule tym powiem szerzej o 3 z nich: Trydencie-Górnej Adydze, Dolinie Aosty oraz Friuli-Wenecji Julijskiej.
Dlaczego regiony te uznawane są za specjalne? Wynika to z ich uwarunkowań geograficznych, historycznych i kulturowych. Na tych obszarach od dawna żyją mniejszości narodowe. Posiadają one szeroką autonomię i uprawnienia fiskalne czy ustawodawcze w sektorach takich jak: edukacja, infrastruktura czy zdrowie. Mniejszości te mają przyznane różne prawa, jak choćby możliwość nauki języka ojczystego w szkołach.
Skoro wiemy już, że we Włoszech istnieją pewne regiony specjalne, czas przyjrzeć się bliżej ich specyfice.
Trydent-Górna Adyga
Z włoskiego Trentino-Alto Adige, z niemieckiego Trentino-Südtirol, to region znajdujący się w północnych Włoszech. Jego stolicą jest Trydent. Graniczy od północy z Austrią. Bardzo górzysty teren, znajduje się tu wiele ośrodków narciarskich. Jest to region, w którym przenikają się wpływy włoskie, germańskie oraz ladyńskie – o których więcej powiem w dalszej części artykułu. Trydent-Górna Adyga składa się z dwóch prowincji: Bolzano oraz Trydentu. Bolzano-Alto Adige, jak również nazywana przez niemieckojęzycznych Tyrolem Południowym, od 1970 roku posiada status regionu autonomicznego, a w jego prawodawstwie zagwarantowano równość języka włoskiego i niemieckiego jako języków urzędowych.
Region ten jest mocno zróżnicowany kulturowo: w prowincji Bolzano, Włosi są mniejszością – w tym miejscu dominują Tyrolczycy posługujący się językiem niemieckim, których odsetek populacji w prowincji wynosi aż 70%. W Trydencie-Górnej Adydze mieszkają również Ladynowie – jest to jedna z grup etnicznych zaliczana do Retoromanów, posługująca się językiem ladyńskim, zaliczanym do języków retoromańskich. Ladynowie stanowią mniej liczną grupę, około 5% populacji w regionie. Trydent-Górna Adyga to region mający silne związki historyczne z Austrią, gdyż w przeszłości ziemie te były pod władaniem Habsburgów, a później znajdowały się na obszarze Austrii. Podczas drugiej wojny światowej, teren został włączony do Rzeszy Niemieckiej. Ponieważ obszar zamieszkiwało wiele osób niemieckojęzycznych, Trydent-Górna Adyga stał się miejscem dyskusji pomiędzy Włochami a Austrią, a także licznych sporów, gdyż wielu Austriakom nie podobało się traktowanie niemieckiej ludności przez włoskie państwo. Ostatecznie oba państwa dogadały się w 1971 roku, podpisując tak zwany Pakiet, który gwarantował zaprzestanie ingerencji w wewnętrzne sprawy Włoch ze strony Austrii i zakończył spór między Włochami a Austrią o te tereny. Dziś ludność niemieckojęzyczna cieszy się tu szeroką autonomią.
Dolina Aosty
Z włoskiego Valle d’Aosta, francuskiego Vallée d’Aoste, Dolina Aosty to region znajdujący się w północno-zachodnich Włoszech. Graniczy z Francją. Tak jak Trydent-Górna Adyga, Dolina Aosty to również region bardzo górzysty, a na jego terenie znajduje się najwyższy szczyt Europy – Mont Blanc. Językami urzędowymi są tutaj włoski i francuski. Nie tylko Francuzi są tutaj mniejszością – mamy to również mniejszość franko-prowansalską, jak i społeczność Walser. Dolina Aosty posiada silne związki z Francją – w czasie II wojny światowej wiele walczących frakcji chciało, aby region ten został przyłączony do Francji. Powodem tego było przekonanie, że Francja lepiej zadba o autonomię tego regionu. Chciano przeprowadzić plebiscyt, aby ludność mogła zdecydować, do jakiego kraju chciałaby przynależeć, jednak rząd włoski, który przestraszył się utraty kontroli nad tymi terenami, zdecydował się przyznać Dolinie Aosty autonomię administracyjną i językową, aby zostawić ją w obrębie Włoch. Dzięki ustawie nr 482/1999 dotyczącej ochrony mniejszości językowych, francuskojęzyczna ludność ma zapewnioną ochronę prawną swojego języka i może się go choćby uczyć.
Oprócz języków włoskiego i francuskiego, mówi się tu również po franko-prowansalsku oraz w języku walser, który jest dialektem języka niemieckiego. Również w obszarze mediów mamy do czynienia z wielokulturowością – wydawane są gazety po franko-prowansalsku czy francusku, dostępny jest również regionalny oddział popularnej włoskiej telewizji RAI, nadając swoje programy po francusku i czasem po franko-prowansalsku.
Friuli – Wenecja Julijska
Po włosku Friuli-Venezia Giulia, po słoweńsku Furlanija-Julijska krajina, a po friulsku Friûl-Vignesie Julie, Friuli-Wenecja Julijska to kolejny z włoskich regionów specjalnych. Położony jest na granicy z Austrią i Słowenią. Tę część Włoch charakteryzuje bardzo duże bogactwo językowe. Mówi się o nim, że jest miejscem spotkań czterech kultur. Oprócz włoskiej, rozwijają się tu kultury słoweńska, friulska oraz niemiecka. Z tego względu panuje przekonanie że spotykają się tu kultury łacińska, słowiańska i germańska, z racji bogatej różnorodności językowej w tym regionie.
Stolicą regionu jest Triest, jest to bardzo ważne miasto pod względem historycznym i kulturowym. Na południu Friuli mieszka mniejszość friulska, natomiast na wschodzie – słoweńska. Kim są Friulijczycy? Według badaczy, pochodzą oni z od starożytnych ludów celtyckich Carni i pojawili się oni na tych terenach, zachowując częściowo swoją odrębność. Osadnictwo Słoweńców miało natomiast rozpocząć się około VI wieku i obszarowo sięgało terenów znaczniej bardziej rozległych, niż obecnie. Jak już wspomniałam, mamy tutaj wiele języków. Język friulski, posiadający kilka odmian, rozpowszechniony jest na obszarze 3 prowincji: Gorycji, Pordenone oraz Udine. Po słoweńsku dogadać się można głównie na terytorium graniczącym z tym państwem, między innymi w Trieście. Jeśli chodzi o ludność niemieckojęzyczną, mieszka ona głównie w Sauris, w Timau i w Val Canale. Friulijczycy dalsze istnienie swojego języka zawdzięczają kościołowi katolickiemu, gdyż w tym języku odbywało się wiele ceremonii religijnych. Istnieje również wiele organizacji i stowarzyszeń mających na celu ochronę tego języka, a także promowaniu literatury i kultury friulskiej np. Friulskie Towarzystwo Filologiczne.
Społeczności słoweńskie są jeszcze bardziej zróżnicowane. Posiadają kilka grup dialektów, np. zilijsko czy rezijansko. Sytuacja poszczególnych grup słoweńskich nie była taka sama – najgorzej mieli mieszkańcy Udine, jako miejsca najmniej powiązanego z Jugosławią. Status języka słoweńskiego na tym obszarze został uregulowany dopiero w 2001 roku.
Trzecią mniejszością zamieszkującą Friuli-Wenecję Julijską jest społeczność niemieckojęzyczna, żyjąca głównie na obszarach alpejskich. Osiedlając się, szukali oni głównie zatrudnienia. Mieszkają w miasteczkach, takich jak Tarvisio. Oficjalna ochrona języka i kultury mniejszości niemieckiej została zagwarantowana w 1999 roku, na mocy art. 6 ustawy regionalnej nr 4.
Podsumowanie
Widzimy wyraźnie, że na terenie Włoch znajdziemy piękną mozaikę wielokulturowości. Rozwija się tu wiele mniejszości narodowych i językowych, również takich, o których niewiele osób ma pojęcie, jak Ladynowie czy Friulijczycy. Jadąc do Włoch można nie tylko podziwiać piękne plaże i jeść wyborną, włoską pizzę, ale również poznać nowe kultury i dowiedzieć się o nich czegoś ciekawego. Zbliża się sezon wakacyjny – być może kierunkiem twojej przyszłej wycieczki stanie się Trydent-Górna Adyga, Dolina Aosty bądź Friuli-Wenecja Julijska? Jeśli lubisz tematykę wielokulturowości, regiony te z pewnością będą dla Ciebie ciekawe pod tym względem!
