Millennium Docs Against Gravity to największy festiwal filmów dokumentalnych w Polsce. W tym roku odbywa się w formule hybrydowej, co oznacza że część filmów można było obejrzeć w kinach, a część jest dostępnych online, aż do 5 czerwca. Jak zwykle w programie nie zabrakło miejsca dla filmów dotyczących różnorodności kulturowej, migracji, praw człowieka i wielokulturowości. Dlatego przygotowaliśmy dla Was wybór 15 filmów, na które warto zwrócić szczególną uwagę. Zapraszamy do lektury, a na Wasze typy czekamy w komentarzach!
Wybór filmów: Joanna Antonik
Opisy i trailery: materiały promocyjne festiwalu
1. Zdradzone pieśni
Ping and Cheng to dwie kobiety z grupy etnicznej Miao, która utraciła więź ze swoją kulturą. Jedna rzecz, która ocalała, to śpiew chóralny o tematyce związanej z naturą i z duchowością
Film zabiera nas do małej wioski na wzgórzach, w południowo-zachodnich Chinach. Ping and Cheng to dwie kobiety z grupy etnicznej Miao, która utraciła więź ze swoją kulturą, w tym z językiem pisanym, za sprawą częstych migracji i wojnie z dominującą w Chinach grupą etniczną Han. Jedna rzecz, która została w tradycji Miao, to śpiew chóralny o tematyce związanej z naturą i z duchowością, która miała chronić ich przed demonami. W latach 30. XX wieku chrześcijańscy misjonarze nauczyli ich śpiewać hymny, ale obdarli z resztek obrzędów i tradycji.
Dziś chińska propaganda przypadkowo odkryła chór Miao i zaczęła wykorzystywać go do swoich komercyjnych celów, robiąc z niego folklorystyczną sensację. Ping i Chien, członkinie chóru, koncertują w Chinach i w Nowym Jorku pod okiem oficera politycznego. W tym tyglu wiary, polityki i konieczności konfrontacji z nowymi czasami, pojawia się miłość. Czy duchy będę chronić Miao?
2. Babi Jar. Konteksty
29 i 30 września 1941 roku oddziały niemieckie tzw. Einsatzgruppe, w asyście dwóch batalionów policji ukraińskiej, zastrzeliły w wąwozie Babi Jar nieopodal Kijowa ponad 33 tysiące Żydów. Taki napis pojawia się dokładnie w połowie wstrząsającego dzieła znanego publiczności MDAG Siergieja Łoźnicy, który oparł swój film ponownie na unikalnych archiwaliach.
Trudno jest pojąć ogrom barbarzyństwa i okoliczności tego zdarzenia. Dlatego drugi człon tytułu filmu („Konteksty”) jest tak ważny. Możemy zrozumieć to wydarzenie tylko przez zagłębienie się w tło wydarzeń na froncie wschodnim i ich ówczesne oraz późniejsze konteksty. Reżyser skomponował film z archiwaliów pochodzących z obu maszyn propagandowych: nazistowskiej i bolszewickiej oraz z zachowanych materiałów prywatnych. Widzimy przesuwającą się na wschód wojenną machinę niemiecką, która wywołuje masową ucieczkę Armii Radzieckiej i niepokoje społeczne, w tym pogrom Żydów we Lwowie udokumentowany niemiecką kamerą. Od 1943 roku kierunek marszu się zmienia. Armia Radziecka przejmuje inicjatywę i „wyzwala” te same miasta i wsie. Precyzyjnie odrestaurowane materiały filmowe hipnotyzują i skłaniają do refleksji na temat konsekwencji oglądanych wydarzeń i sposobu ich wizualnej reprezentacji. Detale oglądanych obrazów i świadectwa, które krzyczą z ekranu, stają się jednym z kontekstów tej tragedii.
3. Bestie ze Złego
Pełna paradoksów, zwrotów akcji i potknięć opowieść o losach warszawskiego klubu piłkarskiego AKS ZŁY i jego członków_iń
Bazujący na pełnej demokracji klub piłkarski AKS ZŁY gromadzi reprezentantów różnych kultur i światopoglądów – tu każdy jest prezesem i w równym stopniu może wpływać na jego dalsze losy, a futbol kobiecy i męski ważą tyle samo. To swoisty eksperyment, w którym tarcia wizji, charakterów i temperamentów generują więcej emocji niż mecze piłkarskie.
Opowieść o losach warszawskiego klubu i jego członków_iń jest pełna paradoksów, zwrotów akcji i potknięć. Czy w tym szaleństwie jest metoda i klub awansuje do wyższej ligi?
4. Skarby Krymu
W 2014 roku Allard Pierson Museum w Amsterdamie urządzało wystawę pereł krymskiej archeologii pod hasłem „Krym – złoto i skarby Morza Czarnego”. Rosja dokonała wtedy aneksji tego regionu. Po zakończeniu wystawy pojawiło się pytanie, komu należy zwrócić dzieła sztuki. Muzeom na Krymie, które były tak uprzejme, że je wypożyczyły? Czy może Ukrainie, do której Krym należał przed aneksją? Co powinien zrobić dyrektor amsterdamskiego muzeum – Wim Hupperetz?
Film próbuje nadać ludzki wymiar tej skomplikowanej sprawie, starając się odnaleźć drogę wyjścia z zawiłej batalii. Mieszają się tu polityczne, emocjonalne, osobiste, kulturowe i historyczne interesy, przepychają prawnicy, argumentujący swoje zdanie z czysto sądowego punktu widzenia, a zaniepokojeni dyrektorzy muzeów żyją w zawieszeniu, bo mają duże luki w swoich zbiorach. Największym przegranym w tym konflikcie okazują się jednak nie ludzie, a zabezpieczone w magazynach muzeum zbiory, które prawdopodobnie jeszcze długo nie ujrzą światła dziennego. Skarby wykopane na Krymie stały się zabawką w walce o władzę pomiędzy muzeami zaanektowanego regionu a ukraińskim rządem. Obie strony twierdzą, że archeologiczna kolekcja jest ich własnością, podobnie jak korzenie ich tożsamości. A Niderlandy bezwiednie stały się sędzią, który musi zdecydować, której stronie konfliktu należy oddać zbiory.
5. Ren płynie do Morza Śródziemnego
Film w impresyjnej formie łączy wrażenia reżysera z pobytu w Niemczech i w Polsce z rozmowami z ojcem w Izraelu. Ukazuje wciąż żywe traumy postholokaustowej Europy
Reżyser filmu mieszkał w Niemczech osiem lat, biorąc aktywnie udział w życiu artystycznym. Mógł starać się o obywatelstwo, ale żeby je otrzymać, musiałby zrzec się obywatelstwa izraelskiego. Nie zdecydował się na to i wkrótce wrócił do Izraela. Film w impresyjnej formie łączy wrażenia z pobytu w Niemczech i w Polsce z rozmowami z ojcem w Izraelu. Ukazuje wciąż żywe traumy, mechanizmy wyparcia i próby pogodzenia się ze swoim życiem.
Czy jest możliwa rozmowa potomka ofiar z rodziną przestępców? Jak tożsamość i przynależność do danej społeczności determinuje nasze spojrzenie? Te pytania reżyser z postholokaustowej Europy odnosi do sytuacji społecznej i konfliktu izraelsko-palestyńskiego w rodzinnej Hajfie. Jak odnaleźć się pomiędzy filosemitami i antysemitami? Między tymi, którzy pamiętają, a tymi, którzy wypierają prawdę historyczną? Reprezentacja wizualna tych kwestii jest kolejnym problemem filmu. Każdy obraz i każde słowo okazują się tu wieloznaczne.
6. Na misji
Film ukazuje czwórkę młodych misjonarzy, którzy udali się w podróż, będącą wyzwaniem ideologicznym i kulturowym. Młodzi Mormoni jadą bowiem do Finlandii, w której ateizm deklaruje 62% mieszkańców. Widzimy, jak postawione przed nimi zadanie w takich okolicznościach wpływa na nich samych, na ich spojrzenie na świat oraz na własną społeczność.
7. Trzy minuty zawieszone w czasie
Niezwykłe trzy minuty amatorskiego filmu z 1938 roku stają się medytacją nad społecznością Żydów z Nasielska na kilka chwil przed Zagładą
Glenn Kurtz znalazł w domu swoich rodziców na Florydzie trzyminutowy film z ich rodzinnej wioski – Nasielska, nakręcony w 1938 roku. Bianca Stiger te trzy minuty zmieniła w medytację nad społecznością, której już nie ma. Przeprowadza śledztwo nad postaciami występującymi w filmie, bo to być może jedyny zachowany ślad ich istnienia z czasów, kiedy mogli żyć w spokoju. Jak długo oglądamy i analizujemy te trzy minuty, tak długo historia społeczności Żydów z Nasielska może trwać. A fascynujące medium, jakim jest film, w unikalny sposób przechowuje pamięć i życie. Po raz kolejny okazuje się, że prywatne amatorskie nagrania być może są najbardziej fascynującą częścią kina.
8. Najgłośniej słychać milczenie
Londyn. Siedem osób. Uciekli od wojny, terroryzmu, nienawiści. Uniknęli śmierci. Wydaje się, że mogą rozpocząć nowe życie w Europie. Ale czy to naprawdę koniec ich problemów?
Przestronna sala uniwersytetu. Siedem osób siedzi w kręgu. Czytają eseje na temat problemów współczesnego świata. To jedyny moment, kiedy widzimy ich razem. Ze słonecznej sali przenosimy się w przestrzeń miasta, które staje się zmiennym tłem dla ich słów. Od tej chwili podążamy za każdym osobno, bez ustalonego porządku i czasu. Opowiadają skąd przyjechali, przed czym uciekają. Odkrywają kolejne dramatyczne fakty ze swojego życia. Kamera pokazuje ich raz z dystansu, innym razem zagląda w oczy, odkrywa emocje, czyta mowę ciała.
Kawałek po kawałku składamy fragmenty w całość i obserwujemy siedem dramatycznych historii z życia Angeli, Janahana, Merwy, Michaela, Mohameda, Nirmali i Selamawit. Uciekli od wojny, terroryzmu, etnicznej nienawiści, prześladowań, domowej przemocy. Uniknęli śmierci. Wydaje się, że osiągnęli cel i mogą rozpocząć nowe życie w Europie. Ale czy to naprawdę koniec ich problemów i początek nowego, lepszego życia?
9. Przeżyć
Animowany film dokumentalny, który stał się przebojem festiwalu w Sundance, gdzie zdobył Wielką Nagrodę Jury w Konkursie Międzynarodowym i porównywany jest do legendarnego „Walca z Baszirem”.
Poruszająca historia nastolatka uciekającego z matką i rodzeństwem z ogarniętego wojną Afganistanu do Europy. To także intymna opowieść o dorastaniu i odkrywaniu swojej seksualności. W życiu Amina dominuje poczucie straty i to na wielu poziomach. Bohater musiał brutalnie wkroczyć w dorosłość i przez ponad 20 lat tłumił w sobie traumatyczne doświadczenia. Dziś, jako niespełna czterdziestolatek, odnosi sukcesy jako naukowiec i planuje ślub ze swoim długoletnim partnerem.
Amin postanawia zdradzić prawdę o sobie w filmie, ale nie jest gotowy, żeby stanąć oko w oko z kamerą, dlatego reżyser Jonas Poher Rasmussen (jego dawny szkolny kolega) postanowił sięgnąć po animację. Tłumione do tej pory wspomnienia tworzą poruszającą historię, w której granice czasu i przestrzeni ulegają zatarciu. Znaleźć w niej można liczne paralele ze współczesnością. Film jest fascynujący nie tylko pod względem unikalnej formy, ale również niezwykle bliskiej relacji bohatera z reżyserem.
10. Jeszcze jeden dzień
Rocket jest parowcem, który regularnie wozi pasażerów ze stolicy Bangladeszu – Dhaki – do miast i miasteczek w górę rzeki. Pomimo swoich stu lat, dwupoziomowy liniowiec nadal gości na pokładzie przekrój społeczeństwa z całego kraju. W filmie płyniemy razem z nimi i przyglądamy się kłótni przyjaciół, słuchamy opowieści młodej matki i rozmów o bogu, polityce, sensie życia czy jakości serwowanych posiłków. Kapitan płynnie omija mielizny, przeklinając lub przemawiając z patosem. Niektórzy tańczą, inni śpiewają czy nagrywają swojego vloga.
Po drodze kamera rejestruje piękno natury i porty przystankowe. Bogaci i biedni, młodzi i starzy, Wschód i Zachód – na pokładzie Rocket znajdziemy wszystkich. Jego pokład przepełniony jest silnymi kontrastami, głęboką mądrością i codziennymi troskami. Gdy zachodzi słońce, wszyscy czują, że płyną na tym samym statku…
11. Położne
Film nagrodzony w Sundance, historia prowizorycznej kliniki medycznej prowadzonej w Mjanmie przez dwie odważne kobiety: Hla i Nyo Nyo. Hla jest buddystką i żyje w zachodnim regionie kraju, gdzie muzułmańska mniejszość Rohingjów jest stale prześladowana i odmawia się jej podstawowych praw, w tym opieki medycznej. Hla codziennie ryzykuje bezpieczeństwo i życie, pomagając muzułmańskim pacjentkom, a Nyo Nyo, która jest muzułmanką, stara się za wszelka cenę zapewnić lekarskie wsparcie swojej społeczności. W klinice pracuje jako asystentka i tłumaczka, ale jej rodzina mieszkająca w okolicy od pokoleń, wciąż uważana jest za intruzów.
Film, kręcony przez pięć lat, dokumentuje wysiłki i odwagę dwóch inspirujących kobiet, żyjących w targanym etnicznym konfliktem rejonie. To historia o przełamywaniu różnic, potrzebie solidarności, walce z prześladowaniami i charyzmie, która pozwala przeciwstawić się uciskowi.
12. Odrzuceni w ziemi obiecanej
Jednym z tematów tabu w izraelskim społeczeństwie jest systematyczna dyskryminacja Żydów pochodzących z krajów arabskich, którzy przybyli do Ziemi Obiecanej. Ta skaza na historii Izraela nie została uleczona do dziś.
Reżyserka Michale Boganim wychowała się w Izraelu, w rodzinie, która przyjechała z Maroka. Jej ojciec był członkiem ruchu Czarnych Panter w biednym miasteczku Musrara, nieopodal Jerozolimy. Aktywiści tego ruchu żądali podstawowych praw dla Mizrachijczyków – Żydów pochodzących z północnej Afryki czy Bliskiego Wschodu. Reżyserka wraca ze swoją córką do Izraela i spotyka przedstawicieli trzech generacji Mizrachijczyków, którzy żyją na peryferiach społeczeństwa. Film ukazuje mniej znane oblicze historii i teraźniejszości państwa Izrael.
13. Terytorium
Pasjonujący dokumentalny thriller przenosi nas do serca brazylijskiej Amazonii, gdzie reżyser przez trzy lata towarzyszy plemieniu Uru-eu-wau-wau w walce o ziemię i przetrwanie. W latach 80. XX wieku żyło ich tysiące, dziś pozostało niespełna 200 osób. Po śmierci jednego z przedstawicieli starszyzny, na barkach 18-letniego Bitate leży walka o przeżycie grupy, której terytorium otoczone jest przez osadników, farmerów i poszukiwaczy cennych minerałów. Wszyscy chcą jednego – wykarczować puszczę. Ich sojuszniczką w tej nierównej walce jest Neidinha, aktywistka, która od 20 lat walczy o ich przetrwanie, pomimo gróźb kierowanych pod jej adresem.
Reżyser dzieli się kamerą z bohaterami, wnosząc do filmu autentyzm i podnosząc temperaturę emocji. Kamera obserwuje też drugą stronę puszczy – tych, którzy zachęceni przez brazylijskiego prezydenta Bolsonaro, nie robią sobie nic z zakazów karczowania i wstępu na terytorium rezerwatu. Czują się jak osadnicy w westernach. Budują nowe życie. Jesteśmy świadkami walki o przetrwanie i przyszłość małej grupy ludzi i jednocześnie całej planety. Agresja podsycana jest agresją. Gdy w starciach ginie jeden z przywódców plemienia, jego członkowie palą nielegalnie zbudowane domy osadników. Nie ma już z kim rozmawiać o pokoju i przestrzeganiu prawa. Liczba wtargnięć osadników na terytoria zajmowane przez plemiona podwoiła się w Brazylii w 2021 roku, jak czytamy w napisach końcowych filmu, który okazuje się rozpaczliwym krzykiem wzywającym nas do opamiętania.
Jednym z producentów filmu jest Darren Aronofsky (reż. „Czarny łabędź”, „Requiem dla snu”).
14. Młody Platon
Pan McArevey jest natchnionym dyrektorem katolickiej szkoły dla chłopców w jednej z najbardziej niebezpiecznych dzielnic w Belfaście, w Północnej Irlandii. Kocha Elvisa Presleya i uczy swoich podopiecznych jak docierać do własnych uczuć, gdy konfrontują się z 30-letnim konfliktem, którego krwawe i traumatyczne żniwo zostało zebrane na ulicach ich dzielnicy, często z udziałem ich rodziców.
W tym wyjątkowym obrazie społeczności, która nadal nie może otrząsnąć się z tamtych przeżyć, widzimy niezwykłego nauczyciela, leczącego za pomocą mądrości starożytnych Greków, pesymizm, agresję i historycznie uwarunkowaną rozpacz. Widzimy, jak krytyczne myślenie i uwaga może wzmacniać oraz zachęcać dzieci do spojrzenia ponad ograniczeniami ich własnej społeczności. Filozofia daje chłopcom szansę na indywidualne zmierzenie się z narracjami swojej społeczności i odrzucenie przekonania, że jedynym rozwiązaniem problemów pozostaje przemoc.
15. Droga bez końca
W 2018 roku tysiące mieszkańców Ameryki Łacińskiej wyruszyło do USA, uciekając przed brakiem perspektyw, biedą i przemocą we własnych krajach. Wśród nich była Lilian – samotna matka z Gwatemali, która w końcu znalazła odwagę, aby uciec od brutalnego męża. Dołączyła do karawany migrantów, która była jej jedyną szansą na pokonanie niebezpiecznej drogi przez Meksyk z czwórką małych dzieci. Film dokumentuje trudną podróż Lilian i jej dzieci pokonywaną pieszo, autostopem lub pociągiem towarowym. Poznajemy ich więzy rodzinne i obserwujemy, jak pokonują problemy na swój własny sposób. Podziwiamy wytrzymałość bohaterki i jej umiejętność sprawiania, że pełna wysiłku podróż wydaje się być przygodą. Jednak w tym samym czasie Stany Zjednoczone budują mur, aby zatrzymać migrantów z Meksyku. Kiedy po wielu tygodniach Lilan i jej dzieci docierają do granicy, kobieta załamuje się.
Czy jej celem jest rzeczywiście USA? Czy ucieczka od męża to dopiero początek długiej batalii o niezależność? I wreszcie – czy walka z męską dominacją i tradycyjnymi rolami płciowymi może w końcu zmienić jej życie na lepsze?
